چهارشنبه سوری یکی از مهمترین جشن‌های ایرانی است که از دیرباز تا امروز با شکوه خاصی برگزار می‌شود. حفظ این جشن در طول تاریخ به دلیل پیوندهای عمیق فرهنگی مردم ایران با جشن‌های باستانی ایران است. جشن چهارشنبه سوری نماد و مفهومی از پایان زمستان و رسیدن بهار است، مردم ایران با برپایی این جشن به استقبال جشن نوروز و بهار میروند. جشن چهارشنبه سوری در همه‌ی استان‌های ایران بسیار باشکوه و متناسب با فرهنگ هر قوم برگزار می‌شود و جالب است بدانید که در این جشن آخر سال هر کدام از اقوام ایرانی دارای آداب و آیین خاصی هستند که ما در این مقاله به صورت جامع به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. همچنین اگر شما جز آن دسته از افرادی هستید که به تاریخچه چهارشنبه سوری و فلسفه جشن چهارشنبه سوری علاقه‌مند هستید پیشنهاد می‌کنیم حتما این مقاله از سایت دیرمجال را تا انتها مطالعه نمایید زیرا ما در این مقاله تلاش نموده‌ایم تا از منابع تاریخی و موثق اطلاعات تاریخی درستی را در مورد چهارشنبه سوری در ایران در اختیار مخاطبان عزیزمان قرار دهیم.
تاریخچه چهارشنبه سوری
تاریخچه چهارشنبه سوری و پیدایش این جشن به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد. در واقع این جشن یکی از جشن‌های باستانی بوده است که برای پاسداشت آتش به عنوان نماد روشنی و پاکی برگزار می‌شده است. جالب است بدانید که در ایران باستان هفته وجود نداشته است، و هر روز ماه دارای نام‌های متفاوتی بوده است که امروزه برخی از این نام‌ها در نام ماه‌های سال همچنان باقی مانده است. با ورود اسلام به ایران بسیاری از آداب و رسوم تحت تاثیر قرار گرفت و بسیاری از این جشن‌های باستانی و ایرانی از بین رفتند، فقط شمار معدودی از این جشن‌ها توانستند در دل تاریخ به حیات خود ادامه دهند؛ مثل جشن نوروز، جشن شب چله، جشن مهرگان، جشن تیرگان و جشن چهارشنبه آخر سال یا همان چهارشنبه سوری.
برپایی این جشن در ایران باستان به دلیل اهمیت و احترام ویژه‌ای بوده است که زرتشتیان برای آتش به عنوان نمادی از پاکی و از بین برنده‌ی بدی‌ها و پلیدی‌ها، قائل بوده‌اند. اتصال فرهنگی با آموزه های زرتشت و چهارشنبه سوری یک پناهگاه امن تاریخی برای حفظ جشن آتش در طول تاریخ برای ایرانیان بوده است.
فلسفه جشن چهارشنبه سوری
برای اینکه با فلسفه جشن چهارشنبه سوری آشنا شوید ابتدا باید بگوییم که فلسفه وجودی جشن‌ها در ایران به چه شکلی بوده است؟ چرا در ایران باستان تعدد جشن‌ها نسبت به دیگر نقاط جهان و فرهنگ‌های دیگر بسیار بیشتر بوده است؟ یکی از این دلایل مربوط به اقلیم و موقعیت جغرافیایی ایران و فلات ایران بوده است. ایران سرزمینی بوده است که به دلیل موقعیت جغرافیایی و مرکزی بسیار مورد هجوم اقوام بیگانه قرار می‌گرفته است. همچنین وجود بلایای طبیعی مثل سیل، زلزله و آتشفشان‌های فعال موجب به خطر افتادن زندگی و حیات ساکنان این سرزمین می‌شده است. در نتیجه احترام به شادی و غنیمت دانستن زندگی جزئی از فرهنگ ایرانیان شد که برای پاسداشت آن‌ها، بهترین راه برگزاری جشن‌های متعدد بوده است.
فلسفه جشن چهارشنبه سوری همان طور که در مقدمه به آن اشاره کردیم برای پاسداشت آتش این عنصر حیات بخش و نماد پاکی بوده است. آتش که عنصر اصلی این جشن است، نمادی از روشنایی و گرمای زندگی است. ایرانیان باستان باور داشتند که با برپایی آتش، بیماری‌ها و بدی‌ها از بین میروند و با خوبی‌ها به استقبال سال نو میروند همچنان این باور در ایرانیان وجود دارد چرا که امروز با پریدن از روی آتش می‌گویند: زردی من از تو سرخی تو از من!
همچنین یکی دیگر از آداب و رسومی که در چهارشنبه سوری به آن اهمیت بسیار داده می‌شود جمع شدن اعضای خانواده و اقوام و برگزاری جشن و پایکوبی است که فلسفه این کار برای همبستگی و اتحاد بیشتر میان مردم است. جشن چهارشنبه سوری دارای آیین‌ها و آداب و رسوم بسیار زیادی است که در شهرها و اقوام مختلف ایرانی با هم متفاوت است اما این تفاوت فقط مربوط به جزئیات است و در کلیات با هم یکسان می‌باشند. در ادامه به آداب و رسوم چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف ایران می پردازیم.
آداب و رسوم چهارشنبه‌سوری در شهرهای مختلف ایران
به دلیل تنوع فرهنگی و قومی بسیار زیادی که در ایران وجود دارد بسیاری از جشن‌ها در هر منطقه و استانی از ایران با آداب و رسوم خاص آن منطقه و اقوام آنجا برگزار می‌شود. برای آشنایی بیشتر با برگزاری چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف ایران ما در این بخش از مقاله به بررسی آداب و رسوم چهارشنبه سوری در شهرهای تهران، تبریز، اصفهان، شیراز، مشهد و کردستان می پردازیم.
چهارشنبه سوری در تهران
برگزاری جشن چهارشنبه آخر سال در تهران همواره با شور و هیجان خاصی همراه است، متاسفانه به دلیل استفاده از مواد محترقه خطرناک باعث شده است که برپایی این جشن با خطراتی همراه باشد که بر جنبه‌های مثبت فرهنگی آن تاثیر منفی گذاشته است. در واقع آیین جشن چهارشنبه سوری با برپایی آتش‌های بزرگ در محله‌ها و کوچه‌های شهر و جمع شدن افراد به دور آتش و پریدن از روی آن است که با پایکوبی و رقص همراه است. یکی از رسم‌های که در چهارشنبه سوری در بیشتر محله های قدیمی تهران هنوز رواج دارد؛ قاشق زنی است که علاوه بر اینکه یکی از رسوم این جشن است جنبه سرگرمی و بازی هم دارد. استفاده از ترقه چهارشنبه سوری و سایر مواد بی خطر مثل فشفشه چهارشنبه سوری منعی ندارد زیرا این محصولات اگر به صورت درست و اصولی استفاده شوند هیچ خطری برای افراد نخواهد داشت. جشن امسال با فاصله دو روز از جشن نوروز برگزار می شود و همین نزدیکی موجب می شود تا شور و اشتیاق بیشتری در شهر تهران وجود داشته باشد.
جشن چهارشنبه سوری در تبریز
تنوع فرهنگی و قومی در ایران سبب شده است که در هر جای ایران جشن‌ها با آداب رسوم خاص آن منطقه برگزار شود و همین عامل سبب ماندگاری و بقای این جشن‌های باستانی شده است. جالب است بدانید که در تبریز جشن چهارشنبه سوری به این صورت برگزار می‌شود که مردم کوزه‌های قدیمی خود را از بالای پشت بام به زمین می‌اندازند زیرا اعتقاد دارند که با انداختن این کوزه‌های قدیمی به زمین، بلاها و مشکلات سال گذشته از بین می‌رود. همچنین پختن آش یکی دیگر از رسوم و آیین‌های جشن چهارشنبه سوری در تبریز است. برپایی آتش و پایکوبی در کنار آن نیز جز اصلی این جشن است که در تمام شهرهای ایران انجام می‌شود چرا که جشن پاسداشت و بزرگداشت آتش است.
جشن چهارشنبه سوری در اصفهان
مردم در شهر اصفهان در چهارشنبه سوری، علاوه بر برپا کردن آتش و پریدن از روی آن، سنت قاشق زنی و کوزه شکستن را هنوز حفظ کرده‌اند. با توجه به اهمیت جشن چهارشنبه سوری در اصفهان در زمان صفویه، برپایی این جشن در اصفهان همواره با رونق و شور و اشتیاق خاصی برگزار می‌شود. آجیل مشکل گشا نیز یکی از خشکبار و تنقلاتی است که در شب چهارشنبه سوری در اصفهان در سر سفرهها وجود دارد. آجیل مشکل گشا یا آجیل چهارشنبه سوری شامل انواع میوه‌ها و برگه‌های خشک است مثل برگه زردآلو، برگه آلو قرمز، انجیر، پسته، مویز، کشمش، گردو، قیصی، بادام هندی و فندق می‌باشد. البته ترکیب این آجیل در شهرهای مختلف ایران متفاوت است و امروزه در بیشتر شهرها به خصوص تهران، خرید آجیل چهارشنبه سوری (که جز یکی از تنقلات مهم این جشن به شمار می‌رود) بسیار رواج یافته است و همین عامل سبب شده است که قیمت آجیل چهارشنبه سوری به شکل فزاینده‌ای در روزهای نزدیک به چهارشنبه سوری افزایش پیدا کند.
چهارشنبه سوری در شیراز
و اما بپردازیم به آیین‌های جشن چهارشنبه سوری که در شیراز زیبا برگزار می شود؛ سنت قاشق زنی و فال گوش ایستادن در شب چهارشنبه سوری در کنار سایر رسوم دیگر در شیراز وجود دارد که موجب شده است این جشن باشکوه بیشتری در شیراز برگزار شود. یکی دیگر از رسم‌های چهارشنبه سوری در شیراز پختن آش مخصوصی به نام آش ابودردا است که به اعتقاد آن‌ها خوردن این آش موجب می‌شود که بسیاری از بیماری‌ها از بین برود. همچنین آبتنی در حوض آرامگاه سعدی از دیگر مراسم جشن چهارشنبه سوری در شیراز است که با باورهای عامی و مردمی گره خورده است.
چهارشنبه سوری در مشهد
در مشهد نیز جشن چهارشنبه آخر سال با برپا کردن آتش و خوردن آجیل چهارشنبه سوری و مراسمی از قبیل قاشق زنی و کوزه شکستن همراه است که اگر مطابق با سنت‌های قدیمی برگزار گردد بسیار شاد و مفرح خواهد بود. استفاده از مواد آتش بازی مثل فشفشه چهارشنبه سوری و یا کهکشان تک شوت علاوه بر بی خطر بودن می‌تواند برای نوجوانان بسیار هیجان انگیز باشد اما باید در نظر داشت که استفاده از این وسایل آتش بازی مطابق با دستورالعمل صورت گیرد تا از بروز حوادث جلوگیری شود.
چهارشنبه سوری در کردستان
بی شک چهارشنبه سوری در کردستان یکی از زیباترین آیین‌ها را دارد؛ آیین‌هایی مثل شال اندازی، قاشق زنی، برپایی آتش‌های بزرگ، بیرون بردن عروسک بلاگردان، رقص کردی(هه‌لپه‌رکی) و شکستن تخم مرغ‌های رنگی. تمام این مراسم با همراهی و همدلی بسیاری برگزار می‌شود که بسیار دیدنی و هیجان انگیز است. همچنین برپایی آتش‌های بزرگ در طبیعت زیبای مناطق غربی کشور زیبایی و شکوه دو چندانی به این جشن باستانی بخشیده است.
متن چهارشنبه سوری باستانی
اشاره به چهارشنبه سوری در بسیاری از متون کهن ایرانی به چشم می‌خورد که نشان‌دهنده اهمیت برگزاری این جشن بوده است، همان طور که در ابتدای مقاله به آن اشاره کردیم در ایران باستان هفته وجود نداشته است و بنابراین اسم این جشن بعد از اسلام تغییر کرده است، اما آنچه بسیار مهم است حفظ و پاسداشت این جشن در طول تاریخ است. ابوریحانی بیرونی در کتاب التفهیم به جشن چهارشنبه سوری اشاره می‌کند و در بسیاری از متون دیگر به اهمیت این جشن اشاره شده است. همچنین در شاهنامه فردوسی بیت‌هایی در مورد پاسداشت آتش وجود دارد که نشانه از کهن و باستانی بودن این جشن دارد . این متون کهن نشان می‌دهند که چهارشنبه سوری نه تنها یک جشن، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی ایرانیان بوده است.
نقش زرتشتیان در حفظ چهارشنبه سوری
همان طور که می‌دانید آتش در نزد زرتشتیان بسیار محترم شمرده می‌شود چرا که نمادی از روشنایی و پاکی است و این عنصر به عنوان یکی از عناصر اصلی و حیات بخش در نزد ایرانیان باستان، مقدس بوده است. زرتشتیان بر این باورند که در روزهای آخر سال تمامی فروهرهای (ارواح) گذشتگان به زمین باز خواهند گشت و برای اینکه به استقبال آن‌ها بروند در روزهای پایانی سال آتش روشن می‌کنند. زرتشتیان نقش بسیار مهم و پر رنگی در زنده نگه داشتن این جشن داشته‌اند و آن‌ها با برگزاری مراسم خاص و آموزش به نسل‌های بعدی، این آیین باستانی را زنده نگه داشته‌اند. امروزه نیز زرتشتیان در برخی مناطق ایران، چهارشنبه سوری را با مراسم خاصی برگزار می‌کنند که نشان‌دهنده اهمیت این جشن در فرهنگ آن‌ها است. با ورود اسلام به ایران این جشن همچنان حفظ شد اما نامش تحت تاثیر تحولات تاریخی قرار گرفت. امروزه چهارشنبه سوری بیشتر به عنوان جشنی شاد و مفرح شناخته می‌شود که با آتش بازی و پایکوبی همراه است.
چالش‌های امروزی چهارشنبه سوری
متاسفانه به دلیل استفاده تعدادی از افراد از مواد محترقه خطرناک، این جشن با مخاطرات زیادی همراه شده است که موجب به وجود آمدن چالش های بسیاری در برپایی و پاسداشت این جشن زیبای باستانی شده است. برای کاهش این خطرات و زنده نگه داشتن آیین‌های چهارشنبه سوری نیاز است که اقدامات پیشگیرانه صورت گیرد. یکی از راهکارهای حفظ اصالت این جشن، ارائه آموزش‌های لازم و آگاه سازی جوانان و نوجوانان از پیشینه تاریخی و آداب و رسوم آن است. این آگاهی رسانی می‌تواند به برگزاری مراسمی ایمن و بدون خطر و حفظ شادی و نشاط این جشن کمک کند.
همچنین استفاده از مواد آتش بازی بی خطر مثل فشفشه، کهکشان تک شوت، ترقه، هفت ترقه و غیره منعی ندارد. البته بسیار لازم و ضروری است که از این وسایل در فضای باز و با رعایت دستورالعملی که بر روی بسته آن درج شده است استفاده نمایید. ما در سایت دیرمجال انواع فشفشه و وسایل آتش بازی استاندارد را برای راحتی در خرید شما ارائه نموده‌ایم و شما می‌توانید با قیمت مناسب این محصولات را تهیه نمایید و در کنار خانواده از این جشن زیبا و باستانی لذت ببرید.
جمع بندی
چهارشنبه سوری در ایران یکی از جشن‌های آخر سال است که از گذشته تا به امروز با تمام تغییرات و تحولاتی که در طول تاریخ داشته است، همچنان با شور و هیجان خاصی برگزار می‌شود. برپایی آتش‌های بزرگ و پاسداشت آن نشان‌دهنده اهمیت دادن ایرانیان باستان به عناصر طبیعی بوده است. حفظ و پاسداشت آتش به عنوان نمادی از پاکی در نزد زرتشتیان و ایرانیان بسیار حائز اهمیت بوده است و همین عامل سبب شده که حتی پس از ورود اسلام به ایران این جشن در شکل دیگری همچنان حفظ شود. با توجه به اصالت جشن چهارشنبه سوری، شایسته و ضروری است که برای حفظ این جشن باستانی مطابق با آداب و رسومی که در این مقاله به صورت کامل به آن‌ها اشاره کردیم، آن را برگزار نمایید و از مواد محترقه خطرناک برای حفظ جان و مال خود بپرهیزید .
